از خصوصيات بارز دوران كودكي ، رشد و تكامل مداوم است كه از لقاح تا پايان بلوغ ادامه دارد و هر كودكي براي خود رشد و تكامل ويژه اي دارد . رشد و تکامل دو پدیده ی توأم اند و روی هم مجموعه ی تغییرهای طبیعی بدن را از نظر کمی و کیفی دربر می گیرند.وظيفه ما درقبال كودكان ، محافظت از رشد و تکامل مناسب آنهاست و بايستي تا 8 سالگي آنها را پايش كنيم

عوامل تعيين كننده رشد و تكامل: خصوصيات ژنتيك و ارثي ، تغذيه ، سن ، جنس ، محيط فيزيكي ، عوامل روان شناختي، آلودگي هاي عفوني و انگلي، عوامل اقتصادي و ساير عوامل از جمله رتبه تولد،فاصله كودكان،وزن تولد،آموزش والدين هستند.

. پايش رشد عبارت است از توزين دوره اي كودكان ، رسم منحني رشد و انجام بموقع اقدامات لازم براي ارتقاءوضعيت تغذيه اي و پيشگيري از سوءتغذيه . با پايش رشد ، قادريم قبل از ايجاد تاخير رشد جدي به مشكلات تغذيه اي يا بيماري كه باعث آهسته شدن رشد و يا توقف رشد شده است ، پي ببريم .فايده اين تشخيص زودرس ، توانايي اصلاح سريع اختلالات رشد است .پايش رشد يك خدمت بهداشتي است كه نتايج بسيار خوبي در ارتقاء سلامت كودك دارد

. تعريف رشد : رشد يعني افزايش قد ووزن در طول زمان . بهترين راه تشخيص رشد طبيعي ، وزن كردن منظم كودك است . متوسط وزن كودك در بدو تولد 3200 گرم ( محدوده طبيعي آن 2/5 تا 4/5 كيلو گرم ) قد 50 سانتيمتر و دور سر 35 سانتيمتر است . در رو زهاي اول پس از تولد نوزادان معمولا 10-7 درصد وزن خود را از دست مي دهند و در روز دهم به وزن موقع تولد مي رسند .

تنها راه ارزيابي ، استفاده از منحني هاي رشد مرجع يا استاندارد است كه بر اساس وزن ، قد ، دورسر و يا شاخص هاي تن سنجي كودكان سالم و خوب تغذيه شده تهيه شده است.

كارت رشد بعنوان يك ابزار پايش رشد دامنه اندازه ها را براي هر كودك سالم در هرسن نشان مي دهد .

روند وزن گيري اطفال: نوزادان 3 تا 3و نیم کیلو

5 ماهگی دوبرابر وزن تولد

یک سالگی 3 برابر وزن تولد

2 سالگی 4 برابر وزن تولد

تا زمان بلوغ ساليانه 2250-2750 گرم

تغييرات قد: قد تولد 50 سانتيمتر

، افزايش قد : سال اول 25 سانتيمتر ،

سال دوم 12 -13 سانتيمتر ،

تا زمان بلوغ ساليانه 5 -6 سانتيمتر

تغييرات دور سر : دورسر تولد 35 سانتيمتر

افزايش دور سر : سه ماهه اول 6 سانتيمتر ،

سه ماهه دوم 3 سانتيمتر ،

6 ماهه دوم 3 سانتيمتر

مراقبت ايده آل از كودكان طبق الگوي زير : سال اول 8 بار

سال دوم 3 بار

سال سوم تا هشتم سالی یک بار

چگونگی تفسیر خط رشد بر اساس نمودار رشد کودک

منحني رشد رو به بالا (رشد مطلوب) : وقتي وزن كودك در مقايسه با وزن مراقبت قبلي او بيشتر شده باشد.از وصل كردن اين دو نقطه ،خط يا منحني روبه بالا(صعودي) رسم مي شود. همانطور كه در اولين تصوير نمونه از سمت چپ در پايين صفحه مي بينيد چون خط سبز كاملا موازي با خطوط منحني هاي مرجع است،مفهوم آن اين است كه كودك به خوبي رشد مي كند.در اين حالت به مادر بگوييد كه رشد كودكش خوب است،مادر رابراي كارهاي خوبي كه انجام داده است،تشويق كنيد واز او بخواهيد بگويد چگونه منحني رش كودك اين موضوع را نشان مي دهد. ممكن است منحني رشدكودك زير صدك 3 ولي صعودي وبالا رونده باشد. اين كودك داراي رشد مطلوب است وفقط جثه اش كوچك است.دراين صورت به مادر توصيه كنيد،به تغذيه وبهداشت اين كودك بيشتر توجه كند.

منحني رشد رو به بالا با شيب كند(كندي رشد) : چنانچه وزن كودك در مقايسه با وزن مراقبت قبلي ائ بيشتر شده باشد ولي ميزان افزايش وزن او كافي نباشد،ازوصل كردن اين دو نقطه به هم خط يا منحني رو به بالايي رسم مي شود كه موازي با منحني هاي مرجع نيست. به اين حالت ،منحني رو به بالا با شيب كند گفته مي شود ومفهوم آن اين است كه وزن كودكبه مقدار كافي اضافه نشده است ورشد او آهسته شده است .اين حالت بويژه در مورد كودكان زير 3 سال بسيار مهم است و در صورت ادامه اين حالت كودك دچار تاخير رشد مي شود .مهمترين اقدام پيدا كردن علت آن است تا بتوان در جهت رفع آن و اصلاح رشد كودك اقدام كرد.

منحني رشد افقي (توقف رشد) : اگر وزن كودك در مقايسه با وزن او در مراقبت قبلي تغييري نكرده باشد ووزن كودك همان وزن دفعه قبل او باشد ،خطي كه از وصل كردن اين دو نقطه به دست مي آيد ،مستقيم يا صاف ويا افقي خواهد بود ،يعني كودك اصلا وزن اضافه نكرده است. اين وضعيت براي كاركنان بهداشتي ومادر هشداردهنده است از مادر بخواهيد توضيح دهد كه چگونه افقي شدن منحني رشد نشان مي دهد كه كودك رشد نكرده است ،مطمئن شويد كه مادر كه كاملا اهميت موضوع را درك كرده است .تلاش كنيد علت رابيابيد واقدامات لازم را انجام دهيد.

منحني رشد افقي (افت رشد) : رشد كودك ابتدا متوقف شده سپس وزن از دست داده است . از دست دادن وزن معمولا به معني ابتلائ كودك به بيماري است كه ممكن است به علت يك عفونت باشد . اين امر بويژه براي كودك زير يك سال جدي تر است

وزن

نوزاد در چند روز اول زندگی به میزان 5 تا 10 درصد  وزن ِ هنگام تولد خود را از دست می ً دهد و مجددا در 7 تا 10 روزگی، وزن هنگام تولد را به دست می آورد.

در ماه چهارم و پنجم وزن کودک دو برابر و در یک سالگی سه برابر می شود.

در دو سالگی کودک چهار برابر وزن هنگام تولدش را دارد.

متوسط وزن کودک در سالهای مختلف براساس منحنی رشد کودک در کشور به شرح زیر است: ـ

ـ هنگام تولد حدود 3/5 کیلوگرم ــ یک سالگی حدود 10 کیلوگرم ــ دو سالگی حدود 12 کیلوگرم ــ سه سالگی حدود 14 کیلوگرم ــ چهار سالگی حدود 16 کیلوگرم ــ پنج سالگی حدود 18 کیلوگرم

قد

افزایش قد در دوره ی کودکی به صورتی است که سر کمتر و تنه و پاها رشد بیشتری دارند.

متوسط قد در دوره ی کودکی به شرح زیر است:

ــ هنگام تولد حدود 50 سانتیمتر

ــ یک سالگی حدود 75 سانتیمتر

ــ دو سالگی حدود 85 سانتیمتر

ــ سه سالگی حدود 95 سانتیمتر

ــ چهار سالگی حدود 101 سانتیمتر

ــ پنج سالگی حدود 110 سانتیمتر

دور سر

اندازه ی دور سر موقع تولد حدود 35 سانتیمتر است که در سه ماهه ی اول زندگی هر ماه دو سانتیمتر، سه ماهه ی دوم هر ماه یک سانتیمتر و شش ماه بعد هر ماه حدود نیم سانتیمتر به آن اضافه می شود.

پس از دو سالگی اندازه ی دور سر تا پایان عمر تغییر چندانی نمی کند. افزایش اندازه ی دور سر در دو سال اول زندگی نشاندهنده ی رشد مغز است.