مام والدین، چه آنهایی كه تنبیه را به عنوان یك ابزار تربیتی می‌پذیرند و چه كسانی كه آن را رد می‌كنند، از تنبیه به عنوان یك روش آموزشی مناسب برای كودكان‌شان استفاده می‌كنند. هنگامی كه كودك‌تان را به اتاقش می‌فرستید، زمان تماشا كردن تلویزیون را محدود می‌كنید و به او اجازه بازی كردن با اسباب‌بازی دلخواهش را نمی‌دهید یا وقتی كه كودك‌تان به اجاق گاز نزدیك می‌شود و شما فریاد <نكن> سر می‌دهید، در واقع برای اصلاح رفتارها از اصول تنبیه استفاده كرده‌اید. پدران و مادران اگر می‌توانستند كودكا‌ن‌شان را فقط با استفاده از روش‌های مثبت تربیت كنند، ستودنی بود اما باید بپذیریم برای آموختن الگوهای رفتاری شایسته، هم روش‌های مثبت و هم منفی لازم هستند. ● تنبیه و رفتار جایگزین تنبیه به تنهایی نمی‌تواند نتایج دلخواه را فراهم كند زیرا به‌طور كلی روشی منفی است. این روش به فرزند می‌آموزد كه چه كاری را نباید انجام دهد اما نمی‌آموزد كه چگونه باید رفتار كند. وقتی تنبیه را بدون تقویت رفتار شایسته به كار می‌بریم، فرزندمان نمی‌داند رفتار ناپسندش را با چه رفتاری جایگزین كند. هنگامی كه دختر كوچك‌تان برای رسیدن به لیوان از صندلی بالا می‌رود و مادرش او را از صندلی پایین می‌گذارد و او را به دلیل بالارفتن از صندلی نكوهش می‌كند و دخترك گریه‌كنان می‌گوید: <دیگر از صندلی بالا نمی‌روم> تا این مرحله خوب است اما این دختربچه نمی‌آموزد كه می‌تواند از جایی امن‌تر لیوان را بردارد، یا دفعه بعد باید از كسی كمك بخواهد. او آموخته است كه چه كاری را نكند ولی یاد نگرفته است كه چه باید بكند. ● تاثیر تنبیه به علاوه، تنبیه هنگامی موثر است كه موقتی باشد. اگر از یك تنبیه به دفعات زیاد استفاده شود، تاثیرش را از دست می‌دهد. با دقت در رفتار والدین در می‌یابیم كه بیشتر آنها می‌گویند: <نخستین باری كه فرزندم را تنبیه بدنی كردم، خیلی گریه كرد و پس از آن برای مدت طولانی رفتارش اصلاح شد اما حالا كه به طور مرتب به دلیل رفتارهای نادرستش تنبیه بدنی می‌شود، هیچ تاثیری ندارد و به نظر هم نمی‌رسد كه رفتار ناپسندش را تغییر دهد. این واكنش طبیعی است. به همین دلیل است كه تنبیه بدنی به هیچ شكلی توصیه نمی‌شود اما از آنجا كه گاهی اوقات تنبیه به عنوان یك روش مدیریتی استفاده می‌شود، این پرسش در ذهن والدین شكل می‌گیرد كه پس چگونه و چه وقت فرزندانمان را تنبیه كنیم؟ ● كاهش رفتار نامناسب با تنبیه تنبیه فقط هنگامی موثر ارزیابی می‌شود كه باعث كاهش رفتارهای ناپسند فرزندانمان شود. در بسیاری از مواقع، كودكان مدرسه‌ای را برای تنبیه به دفتر مدیر مدرسه می‌فرستند اما همان‌طور كه انتظار می‌رود، نتیجه مثبتی در بر ندارد. دانش‌آموز از انجام تكالیف خودداری می‌كند و از منتظرماندن در دفتر مدرسه لذت می‌برد، بنابراین رفتارش با بی‌توجهی تقویت می‌شود. تنبیه بدنی، ایجاد محدودیت و گرفتن وسایل بازی یا امتیازات خاص مانند تماشای تلویزیون در صورتی تنبیه به شمار می‌رود كه موثر واقع شوند. بنابراین به والدین پشنهاد می‌كنیم كه نخست نتایج تنبیه را بررسی كنند و اگر رفتار ناپسند كاهش یافته بود می‌توانند دوباره از آن نوع تنبیه استفاده كنند. در غیر این صورت، تكرار آن تنبیه سودی ندارد و باید روش دیگری را آزمود. ● تنبیه زیاد اگر بیش از حد از تنبیه استفاده كنید، كودك شما به آن عادت خواهد كرد و تنبیه تاثیر خود را به تدریج از دست می‌دهد. هر اقدامی اگر هم موثر باشد، شامل ممنوع‌كردن تماشای تلویزیون، تنبیه‌های بدنی و… با استفاده بیش از حد، تضعیف می‌شود و تاثیر مورد نظر شما را ایجاد نخواهد كرد. ● تشویق همراه تنبیه هنگامی كه تنبیه را به عنوان روش تربیتی انتخاب می‌كنید، باید به فرزندتان، آموزش نیز بدهید. تنبیه به تنهایی رفتار مناسب را به فرزندان نمی‌آموزد. برای تشویق فرزندتان به انجام آنچه می‌خواهید، باید او را تفهیم كنید و در صورت اصلاح رفتار ناپسند، پاداشی برایش درنظر بگیرید. به طور مثال اگر كودك‌تان را به خاطر دویدن به طرف خیابان تنبیه كردید، باید روش عبور از خیابان را به او آموزش دهید و در نهایت به دلیل منتظر ماندن در كنار خیابان یا عبور محتاطانه از خیابان، او را تحسین كنید، مطمئن باشید كه با این روش، تاثیر تنبیه بیشتر خواهد شد. ● بلافاصله تنبیه كنید اگر قصد تنبیه فرزندتان را دارید، باید بلافاصله پس از رفتار ناپسندش این كار را انجام دهید زیرا رفتار انسان را پیامدهای بدون وقفه كنترل می‌كند. بنابراین تا فردا یا هفته بعد صبر نكنید زیرا هر تنبیهی اثرش را با گذشت زمان از دست می‌دهد و ممكن است فرزندتان نتواند ارتباط تنبیه را با عمل ناپسندش درك كند. همچنین فرزند شما باید بداند چه رفتاری شما را ناراحت می‌كند و در صورت پافشاری در انجام آن، واكنش شما چه خواهد بود. بنابراین تصمیم خود و پیامدهای نادیده‌گرفتن آن عمل را به او بگویید. نباید فراموش كنیم كه تنبیه موثر نه تنها یك تنبیه بدون وقفه بلكه تنبیهی است كه برای كودك قابل پیش‌بینی باشد. تنبیه باید در تمام مواردی كه آن رفتار ناپسند سر می‌زند، انجام شود. اگر به كودك‌تان گفته‌اید كه در صورت پرت كردن عروسكش آن را از او خواهید گرفت، پس از هر بار پرت‌كردن، به وعده خود عمل كنید تا همیشه منتظر پیامدهای رفتار ناپسند خود باشد. ● فرصت اصلاح بدهید هدف از تنبیه، اصلاح رفتار كودك است بنابراین باید به او فرصت بدهید تا آموخته‌هایش را نشان دهد. اگر تنبیه طول بكشد، ممكن است كودك فرصت پیدا نكند كه رفتار خود را اصلاح كند. كودكی را تصور كنید كه دیر به خانه آمده است و شما عصبانی شده‌اید و برای مدت زیادی به او اجازه بیرون رفتن از خانه را نمی‌دهید. فرزندتان در آن مدت طولانی نمی‌تواند نشان دهد كه زود به خانه برگشتن پس از بازی را آموخته است. به یاد داشته باشید كودك از این تنبیه آن قدر رنجیده خاطر می‌شود كه ممكن است پنهانی از خانه خارج شود. اما اگر تنبیه او چنین بود كه باید برای دو روز، بلافاصله بعد از تعطیل‌شدن مدرسه به خانه می‌آمد، روز سوم فرصت خواهد داشت تا اصلاح رفتار خود را نشان دهد و بعد از یك ماه اعتماد شما را جلب كند. همچنین فرزندان را به تنبیهی كه انجام نمی‌دهید هم تهدید نكنید و همیشه به حرفی كه زده‌اید، عمل كنید زیرا تهدید‌های پوچ و ناپایدار، به رفتارهای نادرستی می‌انجامد كه اصلاح رفتار را دشوارتر می‌كند. ● تنبیه بدنی تنبیه بدنی در هیچ شرایطی توصیه نمی‌شود اما در موارد استثنایی می‌توان به‌طور كنترل شده، تنبیه مختصری انجام داد. به طور مثال كودك خردسال شما می‌خواهد میخی را داخل پریز فرو كند. شما احتمالا فریاد می‌زنید <نكن> و بعد بلافاصله میخ را از دست او می‌گیرید و با دست ضربه كوچكی به پشت دست او می‌زنید. برای بچه خردسال، این روش بسیار مناسب‌تر است تا اینكه درباره خطر برق سخنرانی كنید. روش موثر دیگر این است كه دست بچه را در حالی كه او را از عملی نهی می‌كنید، بگیرید. ارزش این روش در مواردی است كه امكان دارد از كوره در بروید و كودك را به شدت كتك بزنید. هرگز هنگام عصبانیت از تنبیه بدنی استفاده نكنید. اگر می‌خواهید این روش را به كار بگیرید، بهتر است به جای واكنش احساسی و هیجانی، به اقدامی سنجیده دست بزنید. به این معنی كه عمل شما باید هدفمند، مختصر و كنترل شده باشد مانند همان ضربه كوچك به پشت دست. هر تنبیهی بیش از این حد می‌تواند خطرناك و زیان‌بار باشد. همچنین سعی كنید به جای تنبیه بدنی، از روش‌های دیگر مانند محروم كردن موقتی، محدودكردن و گرفتن برخی امتیازات استفاده كنید. فراموش نكنیم كه بهترین روش‌های تربیتی باید به پیامدهای مثبت رفتاری منجر شوند. ● محروم‌كردن موقت برای تنبیه‌كردن فرزندان خردسال می‌توان برای مدتی آنها را از یك فعالیت یا موقعیت محروم كنید. این روش اگر به طور صحیح مورد استفاده قرار گیرد، می‌تواند بسیار موثر واقع باشد. این روش به‌ویژه هنگامی بهترین تاثیر را دارد كه كودك حس كند چیز با ارزشی را از دست می‌دهد. برای استفاده از این روش، رعایت نكات زیر را فراموش نكنید: محل اخراج‌كردن را به دقت انتخاب كنید. برای موثر‌بودن این روش، كودك باید احساس كند كه چیزی را از دست می‌دهد و در واقع احساس محرومیت كند، بنابراین محل اخراج‌شدن باید خسته‌كننده باشد. هر مكان امنی در خانه كه سرگرم‌كننده نباشد، برای این كار مناسب است. اتاق خواب یكی از مكان‌هایی است كه می‌توان در آن كودك را محدود كرد البته در نظر داشته باشید كه محل اخراج كودك نباید تاریك‌ یا ترسناك باشد. ـ دلایل محرومیت را توضیح دهید: پیش از هر اقدامی به كودك‌تان بگویید اگر رفتار ناپسندش را ادامه دهد، او را به اتاقش می‌فرستید. توضیح دهید كه این كار كمكش می‌كند تا او عادت ناپسندش را ترك كند.به این ترتیب، هرگاه از فرمان شما سرپیچی كرد، به قول خود عمل كنید. ابتدا فقط برای یك رفتار ناپسند از این روش استفاده كنید و وقتی آن رفتار اصلاح شد، از محروم كردن برای اصلاح رفتار دیگر استفاده كنید. اگر در یك زمان، كودك را برای رفتارهای ناپسند مكررش تنبیه كنید، كودك گیج می‌شود و نمی‌تواند علت اصلی این تنبیه را دریابد. به علاوه محروم كردن مانند هر روش تنبیهی دیگری در اثر تكرار، كم‌ اثر می‌شود. ـ مدت زمان محرومیت را تعیین كنید: گذراندن دوره‌های طولانی در یك اتاق یا محروم‌شدن از بیرون رفتن از خانه برای چند هفته سازنده نیست و كودك را آزرده می‌كند. به‌طور معمول یك محرومیت كوتاه‌مدت، خیلی موثرتر است. این زمان در حد چند دقیقه است. بر این اساس برای یك كودك چهارساله، چهار دقیقه، برای یك كودك پنج‌ساله، پنج دقیقه و به همین نسبت برای هر سال اضافی، یك دقیقه بیشتر مناسب است. برای یك كودك همین زمان‌های كوتاه هم طولانی هستند. این زمان باعث قطع فعالیت می‌شود و مهم‌تر از هم اینكه فرصت می‌یابد تا با آرامش، از انجام عملی كه باعث فرستاده شدنش به آن مكان شده است، دست بكشد. در صورت مقاومت، بر شمار دقایق بیفزایید: اگر در محروم كردن كودك یا نگه‌داشتن او در محل اخراج، مشكلی پیدا كردید، در ازای هرگونه مقاومت یك دقیقه به زمان اخراج اضافه كنید. اگر كودك‌تان بدون اجازه شما از آن مكان خارج شد، در اولین فرصت او را برگردانید و یك دقیقه دیگر نیز بر مجازاتش بیفزایید اما در مجموع بیش از سه دقیقه به مجازات او اضافه نكنید زیرا در این صورت مجازات تاثیر دلخواه را نخواهد داشت. دقت كنید اگر به جایی رسیدید كه لازم بود در كلمات و رفتارتان عصبانیت به خرج دهید، به كودك اطلاع دهید كه اگر مجازات را نپذیرد، اسباب‌بازی مورد علاقه یا امتیاز ویژه دیگری را برای چند روز از دست خواهد داد. ـ زمان را ثبت كنید: زمان تنبیه را با تایمر اجاق گاز در آشپزخانه نگاه دارید و به كودك‌تان بگویید: <وقتی صدای زنگ تایمر را شنیدی، می‌توانی از اتاقت خارج شوی به شرط آنكه آرام باشی> در غیر این صورت نگذارید از اتاق خارج شود. به عنوان مجازات بر میزان دقایق اضافه كنید و منتظر بمانید تا خودش را كنترل كند و منتظر به پایان رسیدن زمان مورد نظر باشد و پس از اینكه زمان محرومیت خاتمه یافت، از كودك بخواهید رفتار مناسبی نشان دهد. اگر با شما همكاری كرد، به گرمی او را تحسین كنید. در مواردی كه كودك به اصلاح رفتار خود اشتیاق دارد، این برخورد بسیار موثر است. به یاد داشته باشید كه روش محروم‌كردن به عنوان روش تنبیهی، نه تنها در كودكان خردسال بلكه در كودكان بزرگ‌تر و نوجوانان نیز تاثیر زیادی دارد. برای آنها نیز بهتر است زمان اخراج یا محر‌وم‌شدن از یك فعالیت كوتاه باشد. به طور مثال اگر كودكی زیاد با تلفن صحبت می‌كند، می‌توان به‌عنوان تنبیه، تمام بعدازظهر، او را از تلفن كردن محروم كرد و او می‌تواند رفتار صحیح خود را نشان دهد. هنگامی كه زمان اخراج كوتاه باشد، كودك احساس می‌كند كه تنبیه منصفانه است.‌ اگر رفتار خاصی در کودکتان را نمس پسندید،بهترین روش خاموشی است.