از خصوصیات بارز دوران کودکی ، رشد و تکامل مداوم است که از لقاح تا پایان بلوغ ادامه دارد و هر کودکی برای خود رشد و تکامل ویژه ای دارد . رشد و تکامل دو پدیده ی توأم اند و روی هم مجموعه ی تغییرهای طبیعی بدن را از نظر کمی و کیفی دربر می گیرند.وظیفه ما درقبال کودکان ، محافظت از رشد و تکامل مناسب آنهاست و بایستی تا ۸ سالگی آنها را پایش کنیم

عوامل تعیین کننده رشد و تکامل: خصوصیات ژنتیک و ارثی ، تغذیه ، سن ، جنس ، محیط فیزیکی ، عوامل روان شناختی، آلودگی های عفونی و انگلی، عوامل اقتصادی و سایر عوامل از جمله رتبه تولد،فاصله کودکان،وزن تولد،آموزش والدین هستند.

. پایش رشد عبارت است از توزین دوره ای کودکان ، رسم منحنی رشد و انجام بموقع اقدامات لازم برای ارتقاءوضعیت تغذیه ای و پیشگیری از سوءتغذیه . با پایش رشد ، قادریم قبل از ایجاد تاخیر رشد جدی به مشکلات تغذیه ای یا بیماری که باعث آهسته شدن رشد و یا توقف رشد شده است ، پی ببریم .فایده این تشخیص زودرس ، توانایی اصلاح سریع اختلالات رشد است .پایش رشد یک خدمت بهداشتی است که نتایج بسیار خوبی در ارتقاء سلامت کودک دارد

. تعریف رشد : رشد یعنی افزایش قد ووزن در طول زمان . بهترین راه تشخیص رشد طبیعی ، وزن کردن منظم کودک است . متوسط وزن کودک در بدو تولد ۳۲۰۰ گرم ( محدوده طبیعی آن ۲/۵ تا ۴/۵ کیلو گرم ) قد ۵۰ سانتیمتر و دور سر ۳۵ سانتیمتر است . در رو زهای اول پس از تولد نوزادان معمولا ۱۰-۷ درصد وزن خود را از دست می دهند و در روز دهم به وزن موقع تولد می رسند .

تنها راه ارزیابی ، استفاده از منحنی های رشد مرجع یا استاندارد است که بر اساس وزن ، قد ، دورسر و یا شاخص های تن سنجی کودکان سالم و خوب تغذیه شده تهیه شده است.

کارت رشد بعنوان یک ابزار پایش رشد دامنه اندازه ها را برای هر کودک سالم در هرسن نشان می دهد .

روند وزن گیری اطفال: نوزادان ۳ تا ۳و نیم کیلو

۵ ماهگی دوبرابر وزن تولد

یک سالگی ۳ برابر وزن تولد

۲ سالگی ۴ برابر وزن تولد

تا زمان بلوغ سالیانه ۲۲۵۰-۲۷۵۰ گرم

تغییرات قد: قد تولد ۵۰ سانتیمتر

، افزایش قد : سال اول ۲۵ سانتیمتر ،

سال دوم ۱۲ -۱۳ سانتیمتر ،

تا زمان بلوغ سالیانه ۵ -۶ سانتیمتر

تغییرات دور سر : دورسر تولد ۳۵ سانتیمتر

افزایش دور سر : سه ماهه اول ۶ سانتیمتر ،

سه ماهه دوم ۳ سانتیمتر ،

۶ ماهه دوم ۳ سانتیمتر

مراقبت ایده آل از کودکان طبق الگوی زیر : سال اول ۸ بار

سال دوم ۳ بار

سال سوم تا هشتم سالی یک بار

چگونگی تفسیر خط رشد بر اساس نمودار رشد کودک

منحنی رشد رو به بالا (رشد مطلوب) : وقتی وزن کودک در مقایسه با وزن مراقبت قبلی او بیشتر شده باشد.از وصل کردن این دو نقطه ،خط یا منحنی روبه بالا(صعودی) رسم می شود. همانطور که در اولین تصویر نمونه از سمت چپ در پایین صفحه می بینید چون خط سبز کاملا موازی با خطوط منحنی های مرجع است،مفهوم آن این است که کودک به خوبی رشد می کند.در این حالت به مادر بگویید که رشد کودکش خوب است،مادر رابرای کارهای خوبی که انجام داده است،تشویق کنید واز او بخواهید بگوید چگونه منحنی رش کودک این موضوع را نشان می دهد. ممکن است منحنی رشدکودک زیر صدک ۳ ولی صعودی وبالا رونده باشد. این کودک دارای رشد مطلوب است وفقط جثه اش کوچک است.دراین صورت به مادر توصیه کنید،به تغذیه وبهداشت این کودک بیشتر توجه کند.

منحنی رشد رو به بالا با شیب کند(کندی رشد) : چنانچه وزن کودک در مقایسه با وزن مراقبت قبلی ائ بیشتر شده باشد ولی میزان افزایش وزن او کافی نباشد،ازوصل کردن این دو نقطه به هم خط یا منحنی رو به بالایی رسم می شود که موازی با منحنی های مرجع نیست. به این حالت ،منحنی رو به بالا با شیب کند گفته می شود ومفهوم آن این است که وزن کودکبه مقدار کافی اضافه نشده است ورشد او آهسته شده است .این حالت بویژه در مورد کودکان زیر ۳ سال بسیار مهم است و در صورت ادامه این حالت کودک دچار تاخیر رشد می شود .مهمترین اقدام پیدا کردن علت آن است تا بتوان در جهت رفع آن و اصلاح رشد کودک اقدام کرد.

منحنی رشد افقی (توقف رشد) : اگر وزن کودک در مقایسه با وزن او در مراقبت قبلی تغییری نکرده باشد ووزن کودک همان وزن دفعه قبل او باشد ،خطی که از وصل کردن این دو نقطه به دست می آید ،مستقیم یا صاف ویا افقی خواهد بود ،یعنی کودک اصلا وزن اضافه نکرده است. این وضعیت برای کارکنان بهداشتی ومادر هشداردهنده است از مادر بخواهید توضیح دهد که چگونه افقی شدن منحنی رشد نشان می دهد که کودک رشد نکرده است ،مطمئن شوید که مادر که کاملا اهمیت موضوع را درک کرده است .تلاش کنید علت رابیابید واقدامات لازم را انجام دهید.

منحنی رشد افقی (افت رشد) : رشد کودک ابتدا متوقف شده سپس وزن از دست داده است . از دست دادن وزن معمولا به معنی ابتلائ کودک به بیماری است که ممکن است به علت یک عفونت باشد . این امر بویژه برای کودک زیر یک سال جدی تر است

وزن

نوزاد در چند روز اول زندگی به میزان ۵ تا ۱۰ درصد  وزن ِ هنگام تولد خود را از دست می ً دهد و مجددا در ۷ تا ۱۰ روزگی، وزن هنگام تولد را به دست می آورد.

در ماه چهارم و پنجم وزن کودک دو برابر و در یک سالگی سه برابر می شود.

در دو سالگی کودک چهار برابر وزن هنگام تولدش را دارد.

متوسط وزن کودک در سالهای مختلف براساس منحنی رشد کودک در کشور به شرح زیر است: ـ

ـ هنگام تولد حدود ۳/۵ کیلوگرم ــ یک سالگی حدود ۱۰ کیلوگرم ــ دو سالگی حدود ۱۲ کیلوگرم ــ سه سالگی حدود ۱۴ کیلوگرم ــ چهار سالگی حدود ۱۶ کیلوگرم ــ پنج سالگی حدود ۱۸ کیلوگرم

قد

افزایش قد در دوره ی کودکی به صورتی است که سر کمتر و تنه و پاها رشد بیشتری دارند.

متوسط قد در دوره ی کودکی به شرح زیر است:

ــ هنگام تولد حدود ۵۰ سانتیمتر

ــ یک سالگی حدود ۷۵ سانتیمتر

ــ دو سالگی حدود ۸۵ سانتیمتر

ــ سه سالگی حدود ۹۵ سانتیمتر

ــ چهار سالگی حدود ۱۰۱ سانتیمتر

ــ پنج سالگی حدود ۱۱۰ سانتیمتر

دور سر

اندازه ی دور سر موقع تولد حدود ۳۵ سانتیمتر است که در سه ماهه ی اول زندگی هر ماه دو سانتیمتر، سه ماهه ی دوم هر ماه یک سانتیمتر و شش ماه بعد هر ماه حدود نیم سانتیمتر به آن اضافه می شود.

پس از دو سالگی اندازه ی دور سر تا پایان عمر تغییر چندانی نمی کند. افزایش اندازه ی دور سر در دو سال اول زندگی نشاندهنده ی رشد مغز است.