گام به گام تا دستشویی
کنترل مدفوع و توالت رفتن، اتفاقی طبیعی است که بیشتر بچه‌ها تا ۳سالگی آن را می‌آموزند اما برای آنکه زودتر بتوانید کودک را با این مفهوم آشنا کنید و این مهارت را به او بیاموزید، باید واقع‌بین و انعطاف‌پذیر باشید. سخت‌گیری بیجا درست به اندازه هیجان‌زده شدن هنگام آموزش این مهارت اشتباه است. در نخستین روزها اگر کودک کمی دیرتر و با پوشک یا شورت خیس نیاز به دفع را اعلام کرد، او را دعوا نکنید و از اینکه به شما خبر داده تشکر کنید. در «فرزندپروری» این هفته با نکاتی آشنا می‌شوید که به شما کمک می‌کنند این مهارت را با تسلط بیشتری به فرزندتان بیاموزید.
۱٫ اگر درگیر مشکل حادی هستید؛ مثلا
بیمارید، دنبال خانه می‌گردید، اسباب‌کشی دارید و شرایط روانی‌تان به هر دلیلی مناسب نیست، قطعا نمی‌توانید به خود مسلط باشید و از کودک حمایت کنید تا توالت رفتن را بیاموزد. انتخاب زمان مناسب درایت شما را می‌رساند. باید زمانی این کار را آغاز کنید که خودتان آرامش و اعتمادبه‌نفس کافی برای این آموزش داشته باشید.
۲٫ هرگز نباید به خاطر کثیف‌کاری احتمالی روزهای آغاز آموزش، کودک را تنبیه کنید. به کار بردن کلمات تحقیرآمیز و فریاد زدن هم ممنوع است. رفتار توام با آرامش به کودک کمک می‌کند بدون مشکل این مرحله رشدی را بگذراند پس با حوصله و صبور باشید. برای این مدت که فرزندتان تحت تعلیم است، تمهیداتی بیندیشید که آرامش شما را زیاد کند مثلا زیراندازهای رنگی قشنگ از جنس سفره درست کنید که در صورت ادرار یا مدفوع حین بازی، فرش و وسایلتان کثیف نشود. این زیرانداز باید به راحتی قابل‌شستشو باشد و می‌توانید هنگام خواب یا در مهمانی‌‌ها از آن استفاده کنید.
۳٫ باید در این مدت یکی‌دو هفته مرتب کودک را به‌دلیل همکاری با شما تشویق کنید. این تشویق‌ها حتی به مرور که کودک یاد گرفت ادرار و مدفوع کند، نباید قطع شود. فقط فاصله آنها و ماهیتشان باید عوض شود.
۴٫ برای کودک از یک ماه قبل وقت بگذارید تا با نام اعضای دفعی آشنا شود مثلا تا می‌بینید در گوشه‌ای در حال زور زدن است یا بی‌حرکت جایی ایستاده و دفع دارد، کنارش بروید و بگویید: «داری پی‌پی می‌کنی مامان!» و بعد پوشکش را عوض کنید. او را بشویید تا کم‌کم بفهمد حسی که دارد و تفاوت خیس و خشک بودن چیست. حتی اگر می‌توانید مدفوع را از پوشک روی توالت برگردانید تا چشمش عادت کند جای آن کجاست؟ بچه‌هایی که از چند ماه قبل از آموزش با این شیوه حس دفع را می‌فهمند، زودتر موفق می‌شوند.
۵٫ لگنی که برای کودک خریده‌اید و اسباب‌بازی پلاستیکی صداداری که قرار است فقط موقع نشستن روی لگن اجازه بازی با آن را داشته باشد، در قسمتی از توالت یا راهرو بگذارید که ایمن و روشن یاشد و بچه دچار ترس نشود. به ترس‌های کودک توجه کنید.
۶٫ داشتن نظم رمز موفقیت شماست. کودک را عادت دهید ۳ بار در روز، ۱۰ دقیقه بعد از مصرف هر وعده غذایی، ۵ تا ۱۰ دقیقه روی لگن بنشیند چون حرکات روده بعد از غذا افزایش می‌یابد و به دفع مدفوع کمک می‌کند. قرار است احساس دفع و اینکه به محض حس آنچه باید کرد را به کودک بیاموزیم. حتی قانون بگذارید و با نظم دادن به برنامه توالت رفتن مثلا قبل از خواب و قبل خروج از منزل، بچه را عادت دهید دستشویی برود.
۷٫ نباید قبل از انجام کاری که انتظار دارید، جایزه‌ای که وعده داده‌اید، به او بدهید. جایزه باید معقول باشد. وعده خرید اسباب‌بازی گران قیمت برای مدفوع کردن کاملا غلط است. تشویق کلامی مثل هورا کشیدن برای اینکه خودش احساس نیاز کرده و لباسش را درآورده و به سمت لگن دویده و تعریف این کار او برای پدر یا مادربزرگ، اهدای عکس‌برگردان بزرگتر، وعده بستنی و… کافی است. به او بگویید: «اگر بعد از ناهار خودت بروی روی لگن پی‌پی کنی، عصری بستنی داری.» هیجان زیادی به خرج ندهید. اگر ناهار خورد و این کار را نکرد، فقط یادآوری کنید. اسباب‌بازی مخصوص توالت را تکان دهید و صدای جالبی درآورید: «دوست کوچولوی من! بیا بازی کنیم دیگه. دلم واست تنگ شده.» اگر نیامد روی لگن بنشیند، از بستنی بعدازظهر هم خبری نیست.
دکتر میترا حکیم شوشتری
فوق‌تخصص روانپزشکی کودک
