گاه اتفاق مي افتد مادر مجبور شود شير خود را بدوشد و به وسيله فنجان، استكان ،قاشق، قطره چكان، سرنگ و يا حتي لوله به كودك بخوراند. از جمله :
الف) در مورد نوزاد نارس و يا بيماري كه در بيمارستان بستري است و از طريق لوله، سرنگ ،فنجان و غيره تغذيه مي شود.
ب) آن دسته از شيرخواراني كه به دليل نقايص جسمي لب و دهان و امثال آن قادر به مكيدن نيستند.
ج) مادري كه در خارج از منزل اشتغال داشته و به هيچ وجه امكان تغذيه مستقيم در ساعت كار براي او وجود ندارد.
د) براي جلوگيري از احتقان پستان يا در شرايط و موارد خاص و معدودي كه به دليل بيماري مادر و يا كودك و يا هر علت ديگري مكيدن و تخليه پستان توسط كودك براي مدتي مقدور نباشد.
آمادگي اوليه براي دوشيدن شير:
زماني از روز را مي توان براي دوشيدن شير انتخاب كرد كه پستان پر از شير باشد. در بيشتر مادران صبح ها پستان ها پرتر است ولي عملا در هر موقعس از روز مي توان پستان ها را دوشيد. براي مثال مي توان بعد از هر وعده تغذيه شيرخوار، شير اضافي را دوشيد و دخيره نمود.
بهتر است 10 تا 20 دقيقه قبل از شروع دوشيدن شير، مادر كمي استراحت كند. يك ليوان شير، آب ميوه، چاي كم رنگ يا سوپ بخورد. مايعات گرم بيشتر از مايعات سرد به ترشح شير كمك مي كنند.
وسايلي كه براي دوشيدن شير بكار مي روند بايد تميز باشند. شير مادر را مي توان با دست يا وسيله مكانيكي مثل پمپ يا شيردوش هاي نوع دستي و يا برقي دوشيد. اين وسايل بعد از هر بار استفاده بايد فورا شسته شوند. (شير دوش هاي دستي خيلي مناسب نيستند و بهتر است حتي اامقدور مورد استفاده قرار نگيرند) دست ها را بايد با آب و صابون ، ولي پستان را فقط با آب ساده شستشوداد و از بكار بردن هر گونه كرم، لوسيون، روغن و … پرهيز كرد.
موقع دوشيدن شير، مادر بايد در وضعيت راحتي باشد، بهتر است بنشيند و اگر ممكن است، پاها را كمي بالا بگذارد. محيط نيز بايد ساكت و آرام باشد و به صدا درآمدن زنگ تلفن و يا زنگ منزل و ساير امور باعث قطع دوشيدن شير نشود.
هنگام دوشيدن شير، اگر مادر به كودكش فكر كند و يا تصور شير دادن و در آغوش گرفتن او را داشته باشد به ترشح و جاري شدن شير كمك مي شود. كنار كودك نشستن و به او نگاه كردن نيز همين اثر را دارد.
براي بهتر جريان يافتن شير، توصيه مي شود يك حوله گرم و مرطوب به مدت 5 تا 10 دقيقه روي پستان و نوك آن قرار داده شود. حمام كردن يا ماساژ دادن هم به اين كار كمك مي كند، بدين ترتيب كه: يك دست زير پستان و دست ديگر بالاي آن قرار گيرد. با حركت يك يا هر دو دست هم زمان با هم از طرف قفسه سينه به نوك زير پستان مچاري شير لمس شده و شير به طرف مخازن آن كه در زير هاله پستان قرار دارند،جريان پيدا مي كند.
روش دوشيدن شير
براي دوشيدن شير با دست صورت مي گيرد، دست بايد طوري قرار گيرد كه 2 انگشت زير پستان و درست در لبه تحتاني هاله پستان قرار دارند، براي خروج شير بايد روي اين قسمت فشار وارد شود نه به نوك يا خود پستان. زيرا فشار دادن نوك پستان نه تنها سبب جاري شدن شير نمي شود، بلكه موجب ترك خوردگي، سوزش و نازك شدن پوست نوك پستان هم مي شود.
بنابراين:
اگر دوشيدن شير با دست صورت مي گيرد، دست بايد طوري قرار گيرد كه 2 انگشت زير پستان و درست در لبه تحتاني هاله پستان و شست در بالا و روي لبه فوقاني هاله واقع شود. آن گاه بايد دست را به قفسه سينه تكيه داد و مطابق شكل زير، اول پستان را به طرف قفسه سينه و سپس به جاو آورد تا شير به آساني خارج شود. با قرار دادن انگشتان در جهات مختلف هاله، مجاري ديگر شير هم تخليه مي شوند.
هنگام دوشيدن شير با دست ،بايد براي جمع آوري شير از ليوان يا ظرف دهان گشاد ( كه قبلا جوشيده است ) استفاده نمود. گاهي لازم است ليوان تميزي هم زير پستان ديگر قرار داده شود تا قطره هاي شيري كه هم زمان با دوشيدن از پستان دوم ترشح مي شود جمع آوري گردد.
براي دوشيدن شير علاوه بر روش فوق كه ذكر شد، از شيردوش هاي برقي نيز مي توان استفاده كرد. اين نوع شيردوش ها كه اخيرا به بازار آمده اند،به صورت تكي يا دو تايي ( جهت دوشيدن همزمان پستان هاي مادر) در دسترس مادران قرار دارند و قابل استريل شدن درآب جوش بوده، با برق باطري كار مي كنند. قدرت مكش آنها بسيار مناسب است و بدون هيچگونه درد و ناراحتي مقدار بيشتري شير را در زمان بسيار كمتري از پستان هاي مادر مي دوشند و به هيچ عنوان با دست تماس ندارند، در نتيجه ميزان آلودگي نيز در دوشيدن شير به حداقل ممكن مي رسد. اين شير دوش ها در منزل و يا محل كار مادران شاغل قابل استفاده هستند. لازم به ذكر است اكثر مادران رضايت خود را از كاربرد انواع شيردوش هاي الكتريكي ابراز نموده اند.
شير دوشيده شده مادر چگونه بايد ذخيره و يا فريز كرد؟
ظرف هاي پلاستيكي براي جمع آوري و ذخيره شير بهتر از ظرف هاي شيشه اي هستند، نه فقط به دليل ديرتر شكستن ، بلكه به آن خاطر كه لكويست ها يا گلبولهاي سفيد موجود در شير مادر به جدار ظرف شيشه اي مي چسبند و خاصيت خود را از دست مي دهند. ليوان و بطري كه براي دوشيدن و ذخيره كردن شير مورد استفاده قرار مي گيرند، هميشه بايد قبلا جوشانده شوند و پس از خنك شدن مورد استفاده قرار گيرند،شير دوشيده شده را بايد بلافاصله داخل يخچال و يا فريزر قرار داد. شير دوشيده شده در درجه حرارت اتاق به شرطي كه دور از آفتاب، گرماي چراغ و يا شوفاژ باشد، حداكثر 6 تا 8 ساعت قابل استفاده است ولي بايد توجه داشت، شيري كه در درجه حرارت اتاق نگهداري شده باشد ديگر قابل فريز كردن نيست. شير دوشيده شده را مي توان تا 48 ساعت در بخچال نگهداري نمود و يا ظرف 30 دقيقه اول در يخچال گذاشت، سپس فريز كرد. ظرفي كه براي فريزر كردن به كار مي رود بايد فقط تا سه چهارم از شير پر شود تا جاي يخ زدن نيز داشته باشد. بهتر است روي ظرف ،تاريخ دوشيدن شير هم ثبت شود تا در هر بار استفاده، اول شيرهاي قديمي تر مصرف گردد. در صورتي كه شير مادر در قسمت جايخي يخچال نگهداري شود، تا دو هفته و در فريزرهاي معمولي( 18 – درجه) تا 3 ماه و درفريزرهاي صنعتي (32 – درجه سانتي گراد) تا 6 ماه قابل استفاده است .
شير فريزشده را چگونه بايد ذوب كرد؟
براي مصرف شير دوشيده شده منجمد، هرگز ظرف محتوي شير را نبايد مستقيم بر روي اجاق قرار داد، بلكه بايد آن را در مدت نيم تا يك ساعت به درجه حرارت بدن رساند. با چكاندن يك قطره شير روي ساعد،حرارت مناسب را مي توان تشخيص داد.
الف) ظرف محتوي شير فريزشده را در ظرف آب ولرم گذاشته و نكان داد تا كم كم يخ آن باز شده و يا اين كه ،
ب) ظرف محتوي شير را در قابلمه اي كه مقداري آب داد قرار داد و قابلمه را روي اجاق گذاشت.
گرم كردن سريع شير در روي اجاق يا فر يا ماكروويو باعث مي شود كه ويتامين هاي آن به سرعت تخريب شده و پروتئين هاي آن نيز تغيير يابد، شير منجمد شده اي كه ذوب و گرم شده ظرف نيم تا يك ساعت بايد مصرف شود و هرگز نبايد شير ذوب شده را دوبار فريز نمود.
منبع:
كتاب شير مادر و تغذيه شيرخوار (انجمن ترويج تغذيه با شير مادر)
