عوارض عدم تغذیه با شیر مادر و تغذیه با شیر مصنوعی
خطرات عدم تغذیه با شیر مادر:
شیرخواران محروم از تغذیه با شیر مادر به علت عدم دریافت مواد حفاظتی و مواد مغذی مناسب منحصر به فرد موجود در شیر مادر که ضامن رشد مناسب و سلامتی کامل شیرخوار می‌باشد، در صورت مصرف جانشین شونده‌های نه شبیه به شیر مادر از قبیل شیر مصنوعی، به غیر از بروز بیماری‌های عفونی، آلرژی، ناتوانی و مرگ و میر بیشتر، با خطرات و مشکلات زیر نیز روبه‌رو هستند:
- آلودگی میکروبی و غیرمیکروبی اولیه در کارخانه سازنده شیر مصنوعی
- عناصر و ترکیبات نامناسب و فقدان ترکیبات حیاتی و ضروری مورد نیاز شیرخوار
- استفاده از آب آلوده جهت شستشوی بطری و تهیه شیر
- خطا در تهیه شیر مصنوعی با غلظت مناسب به علت کم یا زیاد بودن آب مصرفی و اندازه پیمانه
- مصرف شیر مصنوعی رقیق (به علت فقر خانواده) و ایجاد سوءتغذیه
- مصرف بیش از حد شیر مصنوعی جهت آرام کردن شیرخوار و ایجاد چاقی
- استفاده از آب و چای و … به‌جای شیر مصنوعی و ایجاد کم‌وزنی
- تحمیل هزینه اضافی جهت خرید شیر مصنوعی و تغذیه کمتر سایر اعضاء خانواده
- شانس حاملگی بیشتر و تحمیل بار اضافی بیماری در خانواده و اجتماع
- تحمیل هزینه بیشتر برای بستری خدمات سرپائی
- شیر خوارانی که با شیر مصنوعی تغذیه می‌شوند در معرض خطر ابتلاء به بیماری‌های تنفسی و گوارشی (اسهال واستفراغ،دل‌دردهای قولنجی و جمع شدن گاز)، عفونت گوش، عفونت ادراری، مننژیت، اگزما، آسم و … قرار می‌گیرند.
- با مصرف شیر مصنوعی احتمال ابتلاء به چاقی، بیماری‌های قلبی و عروقی و بیماری قند در بزرگسالی بیشتر می‌شود.
- ترکیب شیر مصنوعی یکسان است و همانند شیر مادر در هر وعده و با رشد شیرخوار بر حسب نیازهای او تغییر نمی‌کند و الگوی رشد و تکامل مناسب کودک را فراهم نمی‌کند.
- کودکان از فواید عاطفی تغذیه با شیر مادر و امنیت روانی ناشی از آن در دوران بلوغ محروم می‌شوند و این امر بر تکامل روانی اجتماعی کودک در آینده اثر می‌گذارد.
- شیر خوار از فواید شیر مادر در ارتقاء بهره هوشی نیز محروم می‌شود.
- شیر مصنوعی در هنگام تهیه به‌سهولت آلوده می‌شود و یا اگر سریع مصرف نشود فاسد می‌گردد و این احتمال ابتلاء به بیماری‌های گوارشی را افزایش می‌دهد.
- طرز تهیه نادرست، یعنی رقیق یا غلیظ درست کردن شیر مصنوعی کودک را با دریافت ناکافی یا زیاد مواد مغذی و در نتیجه کاهش رشد، اشکال دیگر سوءتغذیه، گرسنگی و بی‌قراری و … مواجه می‌کند.
- مادر از فواید شیر دهی (که شامل دیر شروع شدن عادت ماهانه و تاخیر حاملگی مجدد، از دست دادن وزن اضافی، کاهش سرطان پستان و تخمدان، شکستگی لگن، پوکی استخوان و … است)، بهره‌مند می‌گردد.
- هزینه خرید شیر مصنوعی چندین برابر هزینه مورد نیاز برای تغذیه صحیح مادر است، به‌علاوه هزینه بیمار شدن بیشتر کودک به خانواده تحمیل می‌شود.
- تولید و مصرف شیر مصنوعی سبب آلودگی محیط زیست می‌شود. شیر مصنوعی به بسته بندی، بطری و سر شیشه، آب سالم و سوخت نیاز دارد که علاوه بر تحمیل بار مالی به خانواده، موجبات آلودگی هوا و صرف منابع طبیعی را فراهم می‌کند.
خطرات تغذیه با بطری:
تمیز نگهداشتن و عاری نمودن بطری و سرشیشه از میکروب‌ها بدون دقت کافی و استریل کردن مرتب خطرناک است. پستانک و سرشیشه به‌کرات به زمین می‌افتد و همیشه آن را قبل از دادن به شیرخوار کاملاً تمیز نمی‌کنند؛ بنابراین بطری سبب ابتلای مکرر به اسهال می‌شود. به‌علاوه شیرخوار میل مکیدن پستان را از دست می‌دهد و تولید شیرمادر کاهش می‌یابد.
خطرات استفاده از پستانک (گول زنک) و سرشیشه:
اگر مادران از نتایج مطالعات و تحقیقات متعددی که در جهان در ارتباط با عوارض و خطرات استفاده از پستانک انجام شده آگاه شوند، هرگز برای آرام کردن کودک از پستانک استفاده نمی‌کنند. از جمله این خطرات عبارتند از:
- تداخل در پستان گرفتن شیرخوار
نحوه مکیدن پستانک و سرشیشه با مکیدن پستان متفاوت است. درصورتی که به کودک شیرمادرخوار پستانک داده شود، بویژه در ماه‌های اول، سبب سردرگمی شیرخوار در مکیدن و امتناع او از گرفتن پستان مادر می‌شود. - قطع زودرس تغذیه با شیر مادر
گرچه استفاده از پستانک در کوتاه مدت ممکن است سبب آرامش شیرخوار شود، اما به‌دلیل عدم تمایل به مکیدن و تحریک پستان و کاهش برداشت شیر، سبب کوتاه نمودن طول مدت مکیدن در شبانه روز، و مدت تغذیه انحصاری با شیر مادر و کل مدت تغذیه با شیر مادر و موجبات قطع آنرا فراهم می کند. در یکی از مطالعات نشان داده‌اند در شیرخوارنی که پستانک استفاده می‌کردند، قطع شیر مادر در ۶ ماهگی چهار برابر بیشتر بوده است. (۲۳) - افزایش احتمال ماستیت در برخی مادران
علت آن است که شیر خوار پستان مادر را کمتر می‌مکد. به‌خصوص در مادرانی که شیر زیادی تولید می‌کنند استفاده از بطری و گول زنک خطر ماستیت را بیشتر می‌کند. - عفونت گوش میانی (گوش درد)
مصرف پستانک سبب افزایش خطر عفونت گوش میانی (اوتیت مدیا) در شیرخواران می‌شود. به‌طوری‌که در سن ۳ تا ۱۸ ماهگی، شیرخوارانی که از پستانک استفاده نکرده‌اند ۳۳% کمتر از سایرین دچار عفونت گوش شده‌اند. برخی مطالعات ابتلاء به این بیماری را در اثر مصرف پستانک، تا ۵۰ الی ۱۰۰ درصد گزارش کرده‌اند. - عفونت قارچی دهان و برفک و پوسیدگی دندان
مصرف پستانک با افزایش لاکتوباسیل بزاقی و کاندیدا در دهان و در نتیجه با پوسیدگی دندان و عفونت قارچی دهان همراه است. میزان بروز کاندیدا در استفاده‌کنندگان از پستانک نسبت به سایرین تا دو برابر بوده است. - رشد دندانی نامناسب
پستانک و سرشیشه سبب حرکات غیر طبیعی و تداخل در رشد طبیعی فک و دهان شده و در نتیجه موجب رشد دندانی نامناسب و جفت نشدن دندانها می‌شوند. این اثرات نامطلوب دائمی است و اصلاح پیامدهای آن در مراحل بعدی زندگی بی‌نهایت مشکل است، چون تکامل عضله تحت تاثیر قرار می‌گیرد. - کندی افزایش وزن شیر خوار
مصرف منظم گول زنک از دو طریق منجر به کندی افزایش وزن شیر خوار می شود: اولا در هفته‌های اول وقتی نوزاد هنوز در حال فرا گرفتن نحوه شیر خوردن است، بر مکیدن او اثر گذاشته و سبب می‌شود که مکیدن او برای دریافت شیر موثر نباشد؛ در نتیجه بر افزایش وزن او اثر سوء می‌گذارد .همچنین شیر خواری که طبعا آرام است، ممکن است با مکیدن گول زنک قانع شود و اشتیاقی به تغذیه با شیر مادر حتی وقتی هم که گرسنه است نشان ندهد که این امر تعداد دفعات تغذیه را کاهش داده و افزایش وزن را کند می‌کند. - آثار زیانبار بر تکامل روانی اجتماعی و تکلم کودک
پستانک بر تمایل کودک برای تقلید صداها و هوشمندی او اثر سوء دارد و باعث وابستگی مداوم می‌شود و تکامل اجتماعی را با اشکال مواجه می‌کند. به‌علاوه چون کودک شیر مادر را کمتر مصرف می‌کند، بر هوش او نیز اثر سوء دارد. همچنین باعث مشکلات عصبی رفتاری می‌شود؛ چون وقتی حوصله‌اش سررفته یا نیاز به آرامش دارد، پستانک می‌مکد و این امر اجازه نمی‌دهد والدین بررسی کنند که کودک از چه چیز رنج می برد. - سایر عوارض
استفاده از پستانک در شیرخواران به‌طور مشخصی همراه با افزایش علائمی از قبیل خس خس سینه، سرفه، گوش درد، استفراغ، اسهال، تب، کولیک (دل‌درد) و وزن گیری ناکافی بوده است. سایر مشکلات عبارتند از: اختلال در تنفس، کاهش اشباع اکسیژن خون، احتمال جدا شدن لاستیک و خفگی (و درصورت استفاده از بند به‌عنوان آویز گردن خطر آن بیشتر می‌شود)، پیدایش آلرژی به لاتکس، اختلال خواب بخاطر بیرون افتادن گول زنک از دهان، افزایش احتمال حاملگی زود رس مادر و …
