عوارض عدم تغذیه با شیر مادر و تغذیه با شیر مصنوعی
خطرات عدم تغذيه با شير مادر:
شيرخواران محروم از تغذيه با شير مادر به علت عدم دريافت مواد حفاظتي و مواد مغذي مناسب منحصر به فرد موجود در شير مادر كه ضامن رشد مناسب و سلامتي كامل شيرخوار مي‌باشد، در صورت مصرف جانشين شونده‌هاي نه شبيه به شير مادر از قبيل شير مصنوعي، به غير از بروز بيماري‌هاي عفوني، آلرژي، ناتواني و مرگ و مير بيشتر، با خطرات و مشكلات زير نيز روبه‌رو هستند:
- آلودگي ميكروبي و غيرميكروبي اوليه در كارخانه سازنده شير مصنوعي
- عناصر و تركيبات نامناسب و فقدان تركيبات حياتي و ضروري مورد نياز شيرخوار
- استفاده از آب آلوده جهت شستشوي بطري و تهيه شير
- خطا در تهيه شير مصنوعي با غلظت مناسب به علت كم يا زياد بودن آب مصرفي و اندازه پيمانه
- مصرف شير مصنوعي رقيق (به علت فقر خانواده) و ايجاد سوءتغذيه
- مصرف بيش از حد شير مصنوعي جهت آرام كردن شيرخوار و ايجاد چاقي
- استفاده از آب و چاي و … به‌جاي شير مصنوعي و ايجاد كم‌وزني
- تحميل هزينه اضافي جهت خريد شير مصنوعي و تغذيه كمتر ساير اعضاء خانواده
- شانس حاملگي بيشتر و تحميل بار اضافي بيماري در خانواده و اجتماع
- تحميل هزينه بيشتر براي بستري خدمات سرپائي
- شير خوارانی که با شير مصنوعی تغذيه می‌شوند در معرض خطر ابتلاء به بيماري‌های تنفسی و گوارشی (اسهال واستفراغ،دل‌دردهای قولنجی و جمع شدن گاز)، عفونت گوش، عفونت ادراری، مننژيت، اگزما، آسم و … قرار می‌گيرند.
- با مصرف شير مصنوعی احتمال ابتلاء به چاقی، بيماري‌های قلبی و عروقی و بيماری قند در بزرگسالی بيشتر می‌شود.
- ترکيب شير مصنوعی يکسان است و همانند شير مادر در هر وعده و با رشد شيرخوار بر حسب نيازهای او تغيير نمی‌کند و الگوی رشد و تکامل مناسب کودک را فراهم نمی‌کند.
- كودكان از فوايد عاطفي تغذيه با شير مادر و امنيت رواني ناشي از آن در دوران بلوغ محروم مي‌شوند و اين امر بر تكامل رواني اجتماعي كودك در آينده اثر مي‌گذارد.
- شير خوار از فوايد شير مادر در ارتقاء بهره هوشي نيز محروم مي‌شود.
- شير مصنوعي در هنگام تهيه به‌سهولت آلوده مي‌شود و يا اگر سريع مصرف نشود فاسد مي‌گردد و اين احتمال ابتلاء به بيماري‌هاي گوارشي را افزايش مي‌دهد.
- طرز تهيه نادرست، يعني رقيق يا غليظ درست كردن شير مصنوعي كودك را با دريافت ناكافي يا زياد مواد مغذي و در نتيجه كاهش رشد، اشكال ديگر سوءتغذيه، گرسنگي و بي‌قراري و … مواجه مي‌كند.
- مادر از فوايد شير دهي (كه شامل دير شروع شدن عادت ماهانه و تاخير حاملگي مجدد، از دست دادن وزن اضافي، كاهش سرطان پستان و تخمدان، شكستگي لگن، پوكي استخوان و … است)، بهره‌مند می‌گردد.
- هزينه خريد شير مصنوعي چندين برابر هزينه مورد نياز براي تغذيه صحيح مادر است، به‌علاوه هزينه بيمار شدن بيشتر كودك به خانواده تحميل مي‌شود.
- توليد و مصرف شير مصنوعي سبب آلودگي محيط زيست مي‌شود. شير مصنوعي به بسته بندي، بطري و سر شيشه، آب سالم و سوخت نياز دارد كه علاوه بر تحميل بار مالي به خانواده، موجبات آلودگي هوا و صرف منابع طبيعي را فراهم مي‌كند.
خطرات تغذيه با بطري:
تميز نگهداشتن و عاري نمودن بطري و سرشيشه از ميكروب‌ها بدون دقت كافي و استريل كردن مرتب خطرناك است. پستانک و سرشیشه به‌کرات به زمین می‌افتد و همیشه آن را قبل از دادن به شیرخوار کاملاً تمیز نمی‌کنند؛ بنابراین بطري سبب ابتلای مكرر به اسهال مي‌شود. به‌علاوه شيرخوار ميل مكيدن پستان را از دست مي‌دهد و توليد شيرمادر كاهش مي‌يابد.
خطرات استفاده از پستانك (گول زنك) و سرشیشه:
اگر مادران از نتايج مطالعات و تحقيقات متعددي كه در جهان در ارتباط با عوارض و خطرات استفاده از پستانك انجام شده آگاه شوند، هرگز براي آرام كردن كودك از پستانك استفاده نمي‌كنند. از جمله اين خطرات عبارتند از:
- تداخل در پستان گرفتن شيرخوار
نحوه مكيدن پستانك و سرشيشه با مكيدن پستان متفاوت است. درصورتي كه به كودك شيرمادرخوار پستانك داده شود، بويژه در ماه‌هاي اول، سبب سردرگمي شيرخوار در مكيدن و امتناع او از گرفتن پستان مادر مي‌شود. - قطع زودرس تغذيه با شير مادر
گرچه استفاده از پستانك در كوتاه مدت ممكن است سبب آرامش شيرخوار شود، اما به‌دليل عدم تمايل به مكيدن و تحريك پستان و كاهش برداشت شير، سبب کوتاه نمودن طول مدت مکیدن در شبانه روز، و مدت تغذیه انحصاری با شیر مادر و کل مدت تغذیه با شیر مادر و موجبات قطع آنرا فراهم مي كند. در يكي از مطالعات نشان داده‌اند در شيرخوارني كه پستانك استفاده مي‌كردند، قطع شير مادر در 6 ماهگي چهار برابر بيشتر بوده است. (23) - افزایش احتمال ماستیت در برخی مادران
علت آن است که شیر خوار پستان مادر را کمتر می‌مکد. به‌خصوص در مادرانی که شیر زیادی تولید می‌کنند استفاده از بطری و گول زنک خطر ماستیت را بیشتر می‌کند. - عفونت گوش مياني (گوش درد)
مصرف پستانك سبب افزايش خطر عفونت گوش مياني (اوتيت مديا) در شيرخواران مي‌شود. به‌طوري‌كه در سن 3 تا 18 ماهگي، شيرخواراني كه از پستانك استفاده نكرده‌اند 33% كمتر از سايرين دچار عفونت گوش شده‌اند. برخي مطالعات ابتلاء به اين بيماري را در اثر مصرف پستانك، تا 50 الي 100 درصد گزارش كرده‌اند. - عفونت قارچي دهان و برفك و پوسيدگي دندان
مصرف پستانك با افزايش لاكتوباسيل بزاقي و كانديدا در دهان و در نتيجه با پوسيدگي دندان و عفونت قارچي دهان همراه است. ميزان بروز كانديدا در استفاده‌كنندگان از پستانك نسبت به سايرين تا دو برابر بوده است. - رشد دنداني نامناسب
پستانك و سرشیشه سبب حركات غير طبيعي و تداخل در رشد طبيعي فك و دهان شده و در نتيجه موجب رشد دنداني نامناسب و جفت نشدن دندانها مي‌شوند. اين اثرات نامطلوب دائمي است و اصلاح پيامدهاي آن در مراحل بعدي زندگي بي‌نهايت مشكل است، چون تكامل عضله تحت تاثير قرار مي‌گيرد. - کندی افزایش وزن شیر خوار
مصرف منظم گول زنک از دو طریق منجر به کندی افزایش وزن شیر خوار می شود: اولا در هفته‌های اول وقتی نوزاد هنوز در حال فرا گرفتن نحوه شیر خوردن است، بر مکیدن او اثر گذاشته و سبب مي‌شود که مکیدن او برای دریافت شیر موثر نباشد؛ در نتیجه بر افزایش وزن او اثر سوء می‌گذارد .همچنین شیر خواری که طبعا آرام است، ممکن است با مکیدن گول زنک قانع شود و اشتیاقی به تغذیه با شیر مادر حتی وقتی هم که گرسنه است نشان ندهد که این امر تعداد دفعات تغذیه را کاهش داده و افزایش وزن را کند می‌کند. - آثار زيانبار بر تكامل رواني اجتماعي و تكلم كودك
پستانك بر تمايل كودك براي تقليد صداها و هوشمندي او اثر سوء دارد و باعث وابستگي مداوم مي‌شود و تكامل اجتماعي را با اشكال مواجه مي‌كند. به‌علاوه چون كودك شير مادر را كمتر مصرف مي‌كند، بر هوش او نيز اثر سوء دارد. همچنین باعث مشكلات عصبي رفتاري مي‌شود؛ چون وقتي حوصله‌اش سررفته يا نياز به آرامش دارد، پستانك مي‌مكد و اين امر اجازه نمي‌دهد والدين بررسي كنند كه كودك از چه چيز رنج مي برد. - ساير عوارض
استفاده از پستانك در شيرخواران به‌طور مشخصي همراه با افزايش علائمي از قبيل خس خس سينه، سرفه، گوش درد، استفراغ، اسهال، تب، كوليك (دل‌درد) و وزن گيري ناكافي بوده است. ساير مشكلات عبارتند از: اختلال در تنفس، كاهش اشباع اكسيژن خون، احتمال جدا شدن لاستيك و خفگي (و درصورت استفاده از بند به‌عنوان آويز گردن خطر آن بيشتر مي‌شود)، پيدايش آلرژي به لاتكس، اختلال خواب بخاطر بيرون افتادن گول زنك از دهان، افزايش احتمال حاملگي زود رس مادر و …
