یک نوزاد سالم که به موقع متولد شده باشد سه عکس العمل (رفلکس) دارد که به تغذیه او کمک می‌کند. رفلکس جستجو: اگر گونه یا گوشه دهان نوزاد در تماس با چیزی قرار گیرد و او گرسنه باشد، دهانش را باز کرده و سرش را به طرف محل تماس می‌چرخاند. رفلکس مکیدن: اگر چیزی مثل نوک پستان یا انگشت در داخل دهان نوزاد قرار بگیرد، آن را می مکد. این رفلکس بعد از تولد به خصوص در 20 تا 30 دقیقه اول تولد بسیار قوی است و اگر در این مدت نوزاد به پستان مادر گذاشته نشود، قدرت مکیدن در طی 12 تا 24 ساعت بعد بسیار ضعیف می‌شود. رفلکس قورت دادن: اگر دهان نوزاد پر از شیر یا مایع دیگری شود آنرا قورت می‌دهد.
روش‌های شير دادن به شيرخوار
سه روش جهت شيردادن براي مادر متداول است كه عبارتند از:
- بغل گرفتن نوزاد
در اين روش گردن نوزاد در زاويه آرنج قرار می‌گيرد. صورتش مقابل پستان مادر، سر و بدنش در يك امتداد و دست نوزاد كه در تماس با بدن مادر است در پهلوي او قرار می‌گيرد. باسن كودك بايد در آغوش مادر باشد. اين روش براي شيردادن به نوزاد مناسب است. - وضعيت خوابيده به پهلو
اين روش به خصوص براي مادراني كه سزارين شده‌اند، مفيد است. در اين روش سر و بدن نوزاد در امتداد يک خط مستقيم است، صورت او روبه روی پستان مادر و بيني‌اش مقابل نوك پستان قرار مي گيرد. بدن نوزاد در تماس نزديك با بدن مادر است و پشت او با دست مادر حمايت می‌شود. - روش زير بازو (فوتبالی)
در اين روش مادر در وضعيت نشسته با دست راست و يا چپ و يا هر دو (در موارد دوقلوزايی) سر نوزاد را نگه می‌دارد و بدن و پای او را در زير بغل و بازوی خود قرار می‌دهد. با اين روش مادر می‌تواند نوزادان دوقلوی خود را هم زمان با شير خود تغذيه كند.
طرز صحيح قراردادن پستان در دهان نوزاد
- مهم‌ترين نكته‌ای كه هنگام شير دادن بايد به آن توجه كرد، طرز قرار دادن پستان در دهان نوزاد است. اگر پستان به طرز صحيح در دهان نوزاد قرار گيرد، از درد، زخم و ترك نوك پستان جلوگيري می‌شود.
- مادر براي پستان به دهان گذاشتن نوزاد بايد نكات زير را مورد توجه قرار دهد:
- انگشتان خود را زير پستان و روی قفسه سينه قرار دهد، به طوری كه اولين انگشت او زير پستان را حمايت كند.
- سپس نوك پستان با لب‌های نوزاد تماس پيدا كند تا نوزاد دهان خود را باز كند و دهانش را جلو آورد. در اين گونه موارد مادر بايد نوزاد را به طرف پستان بياورد نه اين كه خود و يا پستانش را به طرف او حركت دهد.
- مكيدن درست وقتي است كه دهان نوزاد كاملاٌ باز است، لب پايين به بيرون برگشته و زبان دور تا دور پستان را فراگرفته است. گونه‌ها برآمده است و قسمت بيشتري از هاله پستان (آرئول) در بالاي دهان نوزاد ديده می‌شود. مكيدن آرام و عميق است و صدای قورت دادن شير توسط نوزاد به گوش می‌رسد.
طرز دوشيدن شير
گاهي اتفاق می افتد كه مادر به دليل داشتن نوزاد نارس، احتقان پستان و يا كار خارج از منزل، مجبور است شير خود را بدوشد تا به وسيله ليوان، قاشق، قطره چكان و يا حتي لوله به كودك بدهد. براي دوشيدن شير توجه به نكات زير ضروری است:
- براي دوشيدن شير، بهتر است زماني از روز انتخاب شود كه پستان پر از شير است.
- 10 تا 20 دقيقه قبل از دوشيدن شير، خوردن مايعات گرم و كمی استراحت به ترشح شير كمك مي كند.
- وسيله دوشيدن، خواه دست باشد خواه وسيله های مكانيكي، بعد از هر بار استفاده بايد فوري شسته شود و قبل از دوشيدن شير، دست‌ها با آب و صابون و پستان فقط با آب تميز شسته شود.
- موقع دوشيدن شير، مادر بايد در وضعيت راحتی باشد و به نوزادش فكر كند. اين كار به ترشح شير كمك می‌كند. همچنين قراردادن يك حوله گرم و مرطوب روي پستان براي 5 تا 10 دقيقه نيز مفيد است.
- در صورت دوشيدن شير با دست، بايد چهار انگشت را در زير پستان و در لبه سياهي آن (هاله پستان) و شست را در بالاي پستان و روي لبه سياهي قرار داد. بايد پستان را به طرف قفسه سينه فشار داد و آن را به جلو آورد. سپس قسمت لبه سياهي آن را فشار داد تا شير به راحتي خارج شود.
- از آن جا كه مخزن هاي شير در پستان در قسمت لبه سياهي (هاله) آن قرار دارند، فشار دادن نوك پستان موجب ترك خوردگي و سوزش آن مي شود.
- براي ذخيره شير، می‌توان از ظرف های پلاستيكي يا شيشه اي استفاده نمود.
- شير دوشيده شده را بايد فوری در يخچال گذاشت كه در اين صورت تا 48 ساعت كاملاٌ سالم باقي می‌ماند.
- اگر يخچال در دسترس نباشد، شير دوشيده شده را مي توان حدو 6 تا 8 ساعت در حرارت اتاق نگه داری و سپس مصرف كرد.
مشكل هاي مربوط به دادن شير مادر
در جريان تغذيه نوزاد با شير مادر ممكن است مشكل‌هايی وجود داشته باشند كه عبارتند از:
- خودداري كودك از گرفتن پستان مادر
مهم ترين علت، بيماری و يا مشكل‌هايی مربوط به دهان و بيني نوزاد است. مشكل ديگر استفاده از بطری است. گاهي اين امر به دليل احتقان پستان، وضعيت نادرست شير دادن و يا پستان گرفتن كودك است. شرايط جسمي و روحي مادر نيز موثر است. - قطع شير مادر و شيردهي مجدد
اگر مادری شيردهي را قطع كرده باشد، می‌تواند دوباره شير دادن را برقرار كند. مكيدن مكرر شيرخوار، پستان مادر را براي توليد شير تحريك مي كند. ممكن است 1 تا 2 هفته طول بكشد تا جريان شير به مقدار زياد برقرار شود.
در اين مدت، چنانچه شيرخوار از مكيدن پستان خالي مادر خودداري كند، مي توان از وسيله كمك شير استفاده كرد. وسيله كمك شير، لوله باريكي است كه يك سر آن را در فنجان شير (در صورت امكان شير دوشيده شده يك مادر ديگر) قرار داده و سر ديگر آن را روي پستان مادر ثابت می‌كنند. به اين ترتيب شيرخوار موقع مكيدن پستان مادر، شير را از لوله دريافت مي كند و پستان مادر نيز براي توليد شير تحريك می‌شود.
زني كه زايمان نكرده است و كودكي را به فرزندی پذيرفته است نيز مي تواند با اين روش به كودكش شير بدهد. - ابتلای نوزاد به اسهال
در صورت ابتلای نوزاد به اسهال، هرگز نبايد دادن شير مادر را قطع كرد، بلكه بايد علاوه بر استفاده از محلول اُ-آر-اس، تعداد دفعات شير دادن را نيز افزايش داد. - شكل نوك پستان
در مورد شكل نوك پستان هاي كوتاه، صاف و بلند، مادران معمولاً مشكلي ندارند و به‌خوبي مي توانند به نوزاد خود شير بدهند. در مورد نوك پستان فرو رفته نيز مادران نبايد نگران باشند زيرا بعد از تولد نوزاد و شروع تغذيه او با شير مادر، كم كم شكل نوك پستان تغيير مي كند و بيشتر مادران مي توانند نوزاد خود را شير بدهند. - احتقان، زخم نوك، عفونت و آبسه پستان
بهترين راه پيشگيری، تغذيه نوزاد بلافاصله بعد از تولد، مكيدن مكرر پستان توسط نوزاد، وضعيت مناسب مادر هنگام شير دادن و نوزاد هنگام شير خوردن است. براي رفع احتقان پستان، استفاده از بطري گرم برای دوشيدن شير مفيد است. در ساير موارد نيز خالي كردن پستان توسط نوزاد و يا دوشيدن شير با دست و يا وسيله‌هاي مكانيكي و استراحت ندادن به پستان بسيار مهم است. خودداري از شست و شوي مكرر پستان با الكل و صابون، يا استفاده از محلول‌ها و يا كرم‌هاي تحريك كننده نوك پستان، در موارد زخم نوك پستان ضروری است. همچنين باقي گذاردن يك قطره شير روي نوك پستان نيز مهم است. در صورت وجود عفونت، مصرف آنتي بيوتيك نيز لازم است. - حاملگي مادر
در زمان حاملگي قطع شيردهي لازم نيست. كيفيت شير مادر هنگام حاملگي خوب است ولي ممكن است مقدار آن كاهش پيدا كند، بنابراين مادر حامله‌ای كه شير هم مي‌دهد به غذاي اضافي نياز دارد. حاملگي مجدد با فاصله كم، به خصوص براي مادري كه نوزاد شيرخوار دارد، خوب نيست. - حفظ و تداوم شيردهي
همه مادران مي توانند شيردهي موفقي داشته باشند و مهم‌ترين عامل در اين موفقيت اعتماد به نفس مادر براي شير دادن و مكيدن صحيح و مكرر پستان توسط نوزاد است و مشكل‌هاي جزيي نبايد موجب نگراني او باشد، زيرا اضطراب و نگراني، خود مي‌تواند در رگ كردن پستان و جاري شدن شير اختلال ايجاد كند. لازم به يادآوري است كه:- بيهوشي هنگام زايمان، مصرف دارو و عمل سزارين هيچ كدام مانع شيردهي نيست.
- همان طور كه قبلاٌ نيز اشاره شد، پستان كوچك، نوك پستان صاف و يا ترك دار و احتقان پستان نيز مانع شيردادن نيستند.
- نقش كاركنان بهداشتي، همسر و نزديكان مادر در مصمم كردن او براي شير دادن و ادامه آن بسيار با اهميت است.
- فاصله گذاري مناسب بين فرزندان و داشتن فرزند كمتر، در تامين سلامت مادر و شيردهي موفق او بسيار موثر است.
- حتي مادراني كه تغذيه مناسب ندارند، مي توانند شيردهي موفقي داشته باشند ولي بهتر است كه زن شيرده تغذيه خوب و صحيح داشته باشد.
