یک نوزاد سالم که به موقع متولد شده باشد سه عکس العمل (رفلکس) دارد که به تغذیه او کمک می‌کند. رفلکس جستجو: اگر گونه یا گوشه دهان نوزاد در تماس با چیزی قرار گیرد و او گرسنه باشد، دهانش را باز کرده و سرش را به طرف محل تماس می‌چرخاند. رفلکس مکیدن: اگر چیزی مثل نوک پستان یا انگشت در داخل دهان نوزاد قرار بگیرد، آن را می مکد. این رفلکس بعد از تولد به خصوص در ۲۰ تا ۳۰ دقیقه اول تولد بسیار قوی است و اگر در این مدت نوزاد به پستان مادر گذاشته نشود، قدرت مکیدن در طی ۱۲ تا ۲۴ ساعت بعد بسیار ضعیف می‌شود. رفلکس قورت دادن: اگر دهان نوزاد پر از شیر یا مایع دیگری شود آنرا قورت می‌دهد.

روش‌های شیر دادن به شیرخوار
سه روش جهت شیردادن برای مادر متداول است که عبارتند از:

1. بغل گرفتن نوزاد
   در این روش گردن نوزاد در زاویه آرنج قرار می‌گیرد. صورتش مقابل پستان مادر، سر و بدنش در یک امتداد و دست نوزاد که در تماس با بدن مادر است در پهلوی او قرار می‌گیرد. باسن کودک باید در آغوش مادر باشد. این روش برای شیردادن به نوزاد مناسب است.
2. وضعیت خوابیده به پهلو
   این روش به خصوص برای مادرانی که سزارین شده‌اند، مفید است. در این روش سر و بدن نوزاد در امتداد یک خط مستقیم است، صورت او روبه روی پستان مادر و بینی‌اش مقابل نوک پستان قرار می گیرد. بدن نوزاد در تماس نزدیک با بدن مادر است و پشت او با دست مادر حمایت می‌شود.
3. روش زیر بازو (فوتبالی)
   در این روش مادر در وضعیت نشسته با دست راست و یا چپ و یا هر دو (در موارد دوقلوزایی) سر نوزاد را نگه می‌دارد و بدن و پای او را در زیر بغل و بازوی خود قرار می‌دهد. با این روش مادر می‌تواند نوزادان دوقلوی خود را هم زمان با شیر خود تغذیه کند.

طرز صحیح قراردادن پستان در دهان نوزاد

• مهم‌ترین نکته‌ای که هنگام شیر دادن باید به آن توجه کرد، طرز قرار دادن پستان در دهان نوزاد است. اگر پستان به طرز صحیح در دهان نوزاد قرار گیرد، از درد، زخم و ترک نوک پستان جلوگیری می‌شود.
• مادر برای پستان به دهان گذاشتن نوزاد باید نکات زیر را مورد توجه قرار دهد:
  • انگشتان خود را زیر پستان و روی قفسه سینه قرار دهد، به طوری که اولین انگشت او زیر پستان را حمایت کند.
  • سپس نوک پستان با لب‌های نوزاد تماس پیدا کند تا نوزاد دهان خود را باز کند و دهانش را جلو آورد. در این گونه موارد مادر باید نوزاد را به طرف پستان بیاورد نه این که خود و یا پستانش را به طرف او حرکت دهد.
• مکیدن درست وقتی است که دهان نوزاد کاملاٌ باز است، لب پایین به بیرون برگشته و زبان دور تا دور پستان را فراگرفته است. گونه‌ها برآمده است و قسمت بیشتری از هاله پستان (آرئول) در بالای دهان نوزاد دیده می‌شود. مکیدن آرام و عمیق است و صدای قورت دادن شیر توسط نوزاد به گوش می‌رسد.

طرز دوشیدن شیر
گاهی اتفاق می افتد که مادر به دلیل داشتن نوزاد نارس، احتقان پستان و یا کار خارج از منزل، مجبور است شیر خود را بدوشد تا به وسیله لیوان، قاشق، قطره چکان و یا حتی لوله به کودک بدهد. برای دوشیدن شیر توجه به نکات زیر ضروری است:

• برای دوشیدن شیر، بهتر است زمانی از روز انتخاب شود که پستان پر از شیر است.
• ۱۰ تا ۲۰ دقیقه قبل از دوشیدن شیر، خوردن مایعات گرم و کمی استراحت به ترشح شیر کمک می کند.
• وسیله دوشیدن، خواه دست باشد خواه وسیله های مکانیکی، بعد از هر بار استفاده باید فوری شسته شود و قبل از دوشیدن شیر، دست‌ها با آب و صابون و پستان فقط با آب تمیز شسته شود.
• موقع دوشیدن شیر، مادر باید در وضعیت راحتی باشد و به نوزادش فکر کند. این کار به ترشح شیر کمک می‌کند. همچنین قراردادن یک حوله گرم و مرطوب روی پستان برای ۵ تا ۱۰ دقیقه نیز مفید است.
• در صورت دوشیدن شیر با دست، باید چهار انگشت را در زیر پستان و در لبه سیاهی آن (هاله پستان) و شست را در بالای پستان و روی لبه سیاهی قرار داد. باید پستان را به طرف قفسه سینه فشار داد و آن را به جلو آورد. سپس قسمت لبه سیاهی آن را فشار داد تا شیر به راحتی خارج شود.
• از آن جا که مخزن های شیر در پستان در قسمت لبه سیاهی (هاله) آن قرار دارند، فشار دادن نوک پستان موجب ترک خوردگی و سوزش آن می شود.
• برای ذخیره شیر، می‌توان از ظرف های پلاستیکی یا شیشه ای استفاده نمود.
• شیر دوشیده شده را باید فوری در یخچال گذاشت که در این صورت تا ۴۸ ساعت کاملاٌ سالم باقی می‌ماند.
• اگر یخچال در دسترس نباشد، شیر دوشیده شده را می توان حدو ۶ تا ۸ ساعت در حرارت اتاق نگه داری و سپس مصرف کرد.

مشکل های مربوط به دادن شیر مادر
در جریان تغذیه نوزاد با شیر مادر ممکن است مشکل‌هایی وجود داشته باشند که عبارتند از:

• خودداری کودک از گرفتن پستان مادر
  مهم ترین علت، بیماری و یا مشکل‌هایی مربوط به دهان و بینی نوزاد است. مشکل دیگر استفاده از بطری است. گاهی این امر به دلیل احتقان پستان، وضعیت نادرست شیر دادن و یا پستان گرفتن کودک است. شرایط جسمی و روحی مادر نیز موثر است.
• قطع شیر مادر و شیردهی مجدد
  اگر مادری شیردهی را قطع کرده باشد، می‌تواند دوباره شیر دادن را برقرار کند. مکیدن مکرر شیرخوار، پستان مادر را برای تولید شیر تحریک می کند. ممکن است ۱ تا ۲ هفته طول بکشد تا جریان شیر به مقدار زیاد برقرار شود.
  در این مدت، چنانچه شیرخوار از مکیدن پستان خالی مادر خودداری کند، می توان از وسیله کمک شیر استفاده کرد. وسیله کمک شیر، لوله باریکی است که یک سر آن را در فنجان شیر (در صورت امکان شیر دوشیده شده یک مادر دیگر) قرار داده و سر دیگر آن را روی پستان مادر ثابت می‌کنند. به این ترتیب شیرخوار موقع مکیدن پستان مادر، شیر را از لوله دریافت می کند و پستان مادر نیز برای تولید شیر تحریک می‌شود.
  زنی که زایمان نکرده است و کودکی را به فرزندی پذیرفته است نیز می تواند با این روش به کودکش شیر بدهد.
• ابتلای نوزاد به اسهال
  در صورت ابتلای نوزاد به اسهال، هرگز نباید دادن شیر مادر را قطع کرد، بلکه باید علاوه بر استفاده از محلول اُ-آر-اس، تعداد دفعات شیر دادن را نیز افزایش داد.
• شکل نوک پستان
  در مورد شکل نوک پستان های کوتاه، صاف و بلند، مادران معمولاً مشکلی ندارند و به‌خوبی می توانند به نوزاد خود شیر بدهند. در مورد نوک پستان فرو رفته نیز مادران نباید نگران باشند زیرا بعد از تولد نوزاد و شروع تغذیه او با شیر مادر، کم کم شکل نوک پستان تغییر می کند و بیشتر مادران می توانند نوزاد خود را شیر بدهند.
• احتقان، زخم نوک، عفونت و آبسه پستان
  بهترین راه پیشگیری، تغذیه نوزاد بلافاصله بعد از تولد، مکیدن مکرر پستان توسط نوزاد، وضعیت مناسب مادر هنگام شیر دادن و نوزاد هنگام شیر خوردن است. برای رفع احتقان پستان، استفاده از بطری گرم برای دوشیدن شیر مفید است. در سایر موارد نیز خالی کردن پستان توسط نوزاد و یا دوشیدن شیر با دست و یا وسیله‌های مکانیکی و استراحت ندادن به پستان بسیار مهم است. خودداری از شست و شوی مکرر پستان با الکل و صابون، یا استفاده از محلول‌ها و یا کرم‌های تحریک کننده نوک پستان، در موارد زخم نوک پستان ضروری است. همچنین باقی گذاردن یک قطره شیر روی نوک پستان نیز مهم است. در صورت وجود عفونت، مصرف آنتی بیوتیک نیز لازم است.
• حاملگی مادر
  در زمان حاملگی قطع شیردهی لازم نیست. کیفیت شیر مادر هنگام حاملگی خوب است ولی ممکن است مقدار آن کاهش پیدا کند، بنابراین مادر حامله‌ای که شیر هم می‌دهد به غذای اضافی نیاز دارد. حاملگی مجدد با فاصله کم، به خصوص برای مادری که نوزاد شیرخوار دارد، خوب نیست.
• حفظ و تداوم شیردهی
  همه مادران می توانند شیردهی موفقی داشته باشند و مهم‌ترین عامل در این موفقیت اعتماد به نفس مادر برای شیر دادن و مکیدن صحیح و مکرر پستان توسط نوزاد است و مشکل‌های جزیی نباید موجب نگرانی او باشد، زیرا اضطراب و نگرانی، خود می‌تواند در رگ کردن پستان و جاری شدن شیر اختلال ایجاد کند. لازم به یادآوری است که:
  • بیهوشی هنگام زایمان، مصرف دارو و عمل سزارین هیچ کدام مانع شیردهی نیست.
  • همان طور که قبلاٌ نیز اشاره شد، پستان کوچک، نوک پستان صاف و یا ترک دار و احتقان پستان نیز مانع شیردادن نیستند.
  • نقش کارکنان بهداشتی، همسر و نزدیکان مادر در مصمم کردن او برای شیر دادن و ادامه آن بسیار با اهمیت است.
  • فاصله گذاری مناسب بین فرزندان و داشتن فرزند کمتر، در تامین سلامت مادر و شیردهی موفق او بسیار موثر است.
  • حتی مادرانی که تغذیه مناسب ندارند، می توانند شیردهی موفقی داشته باشند ولی بهتر است که زن شیرده تغذیه خوب و صحیح داشته باشد.